Stigen mot Kyrkjedøri

Nedst i den geologiske lagfølgja, under slamrestar og skyvedekke, ligg det gamle grunnfjellet av granitt. Den opne dalen ved Finsevatnet er graven ned i granitten. Den vakre finsegranitten er lett å kjenna på dei store, raude og rektangulære feltspatkrystallane. Han er òg det første dei reisande med Bergensbana ser når dei stig ut av toget. Stasjonsbygget er nemleg mura av dette steinslaget. Finsegranitten endar litt aust for Finse, men strekkjer seg langt vestover – nesten til Hallingskeid.

På slutten av urtida låg Finse på sørlegare breiddegrader, kanskje sør for ekvator. Vêr og vind hadde tært ned det gamle grunnfjellet til ei låg, nesten jamn flate. Dagens bølgjande viddelandskap på Hardangervidda er i det store og heile den same flata. Då havet steig inn over grunnfjellsflata ved inngangen til kambrosilurtida for nær 550 millionar år sidan, la det seg leir og slam på botnen, som seinare vart til fyllitt. Nokre stader vart det òg avsett litt strandsand under leira, rett på grunnfjellet. Går vi stigen frå Finse stasjon mot Kyrkjedøri, vandrar vi i finsegranitt inntil vi når grunnfjellsflata på rundt 1360 meters høgd, mellom Jomfrunuten og Kvannjolnuten. Nett der stigen kryssar ein bekk, finn vi forsteina sand og gruslag. Sandkorna er forvitra frå finsegranitten, med strukturar som fortel om bølgjeslag på sørhavsstranda (biletet). Set vi fingeren nett på grensa mellom finsegranitten og sandsteinen, peikar vi på ein glip der rundt 400 millionar år av den geologiske historieboka «manglar».

Eit trena auga kan lett følgja toppen av grunnfjellsflata både på nord- og sørsida av Finsedalen. Over ligg fyllitten, som òg har gitt rom for nokre få kalksteinslag, lag som stammar frå kalkrike organismar i det grunne havet. Finsenuten er det næraste vi kjem eit fyllittfjell i desse områda. Fyllitt og glimmerskifer forvitrar nemleg raskt. Dermed blir landskapet gjerne både grønare og litt flatare i fyllittsona. Fyllitten varierer i tjukkleik, men er typisk kring 300 meter mektig.

Hallingskarvet og Hardangerjøkulen, og Hårteigen lenger sør, hevar seg over det flate fyllittlandskapet. Desse massiva er bygde av eit hardt grunnfjellsflak, eller skyvedekke, som vart rive laus frå grunnfjellet, langt i nordvest. Dette fleire kilometer tjukke dekket, det såkalla Jotundekket, låg ein gong over heile området frå Ulvik til Valdres. Under den kaledonske fjellkjededanninga glei flaket over fyllittlaget, som då dekte heile området. Berre restar av botnen av Jotundekket ligg no att. Dekkerestane står seg betre mot dei nedbrytande kreftene enn fyllitten. Derfor står dei att som høge, flate og nakne fjellparti, som ei vernande kappe over den mindre hardføre fyllitten.